İstanbul’un Mutlu Askerleri

İSTANBUL’UN MUTLU ASKERLERİ

ERMAN GÜVEN

Müze Araştırmacısı

Peygamber Efendimizin (S.A.V.) İstanbul’un fethedileceğine dair hadisi şerifini, sahabe-i kiramdan Bişr’ül Ganevi (R.A.) rivayet etmiştir. “Kostantaniyye elbet feth olunacaktır. Onu fetih edecek komutan ne güzel komutandır. Ve bu ordu ne güzel ordudur” mealindeki bu hadisi şerif, Müslümanlar arasında çok rağbet bulmuştur.

İstanbul, Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453 yılında fethedilene kadar İslam ordularınca on bir kere kuşatıldı. Bizans surları içinde Arap ve Müslüman mahalleleri oluştu. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde detayıyla anlatıldığı gibi İstanbul on ikinci seferde fethedildi.

Tarih kitaplarında bu on bir sefer sırasında İstanbul önlerinde şehit olan askerlere “Evvelun”;  İstanbul’un fethi ve sonrasında şehit olan askerlere ise “Ahirun” denilmektedir. “Evvelun” kelimesi Vakıa Suresinde “cenneti kazananlar” manasında geçmektedir.

İstanbul fethedilmeden önce Suriçi ve Galata’daki Müslümanlar, Bizanslılarca iki ayrı tarihte katliama uğratıldı. Müslümanlardan şehit olanlar ya şehit oldukları mahallelere ya da Kulaksız’daki Doymaz Dere Mezarlıklarına gömüldü. Ancak aynı mekâna bilhassa Osmanlı devrinde yeni definler olduğundan, onlardan günümüze çok az kabir veya belgeler kaldı. İstanbul’un fethinde bulunmuş ve şehit veya gazi olmuş binlerce Ni’mel Ceyş’ler (Mutlu Askerler) olması gerekirken, gerek o zaman gerekse günümüzde bu mutlu askerlerin isimleri ile ilgili ayrıntılı liste veya kitaplara rastlamamaktayız. Konuyla ilgili en ayrıntılı kitap rahmetli Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver hocamızın “İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit Olanlar” kitabıdır. Süheyl Hocamız 1970’li yıllarda İstanbul’da 370 adet başlık altında Ni’mel Ceyş’leri incelemiştir.

Ni’mel Ceyş’lerin kabir ve türbelerine tarihi süreçte İstanbul halkınca büyük önem verilmiştir. Halkımız onları “Dede” veya ”Baba” lakapları vererek anmışlardır. Çoğuna, muhtemelen Fatih Sultan Mehmet zamanında 70 santimetre boylarında silindirik mezar taşları yapılmıştır;  türbe ve kabirleri Sultan II. Mahmut devrinde büyük onarımlar görerek günümüze ulaşmıştır.

İstanbul Muhasarası sırasında şehit olanlar Eğrikapı dışında Tokmaktepe’ye, Silivrikapı sur dışına ve Yedikule sur dışında Kazlıçeşme’ye gömülmüş ve İstanbul’un ilk Müslüman mezarlıkları böylece oluşmuştur. Fatih Sultan Mehmet’in kutlu ordusu Bizans’ın sokaklarında savaşa savaşa şehri ele geçirirken, bu sırada topluca ölenler için şehitlikler yapılmıştır. Günümüze ulaşan mezardan Ahırkapı ile Çatladıkapı arasında 1970 yılında kırk bir adet şehit kabri sayılırken, bu sayı bugün onlu rakamlardadır. Çoğunun yerleri bakımsızlıktan belirsizleşmiş ve yeşil alana dönüşmüştür. Bu şehitlerin limandan şehre hücum eden deniz askerleri olduğu belirtilir.

Karagümrük’teki (Pelin Hanım Karagümrük’te  böyle bir şehitlik var mı ben bulamadım yanlışlık olmasın ) Beş Şehitler/ Beş Kardeşler Şehitliği’nde yine “Mutlu Askerler” yatmaktadır. Fatih Camii yakınındaki Malta semtinde bulunan “Yedi Sekbanlar” da Ni’mel Ceyş’lere ait toplu mezarlardandır; askerlerin isimleri mezar taşlarında yazılıdır. Şehzadebaşı’ndaki “Onsekiz Sekbanlar” (Seymenler) günümüze kadar bakımlı olarak gelebilmiş fetih şehitliklerimizden birisidir. Sekbanbaşı Hamza bin Hızır’ın mezar taşı dikkat çekicidir. Zeytinburnu Kazlıçeşme’de ve Koca Mustafa Paşa Camii yakınlarında bulunan “Yedi Şehitler” mezarlıkları da şehitlerimizin topluca bulunduğu mezarlıklardır.

Ni’mel Ceyş türbelerine örnek olarak Davut Paşa, Mahmut Paşa, Ya Vedud Sultan, Emir Buhari ve Ebül Vefa Hazretleri’nin türbelerini gösterebiliriz. Bazı fetih şehit veya gazilerinin makamları daha sonra dergâh haline gelmişlerdir. Bunlara örnek olarak Bala Süleyman Ağa, Kovacı Dede ve Keskin Dede Dergâh ve hazirelerini gösterebiliriz.

Fatih Sultan Mehmet’le birlikte pek çok âlim de fethe katılmıştır. Bunların en önemlisi olan Akşemseddin Hazretleri Bolu Göynük’te medfundur. Molla Gürani Hazretleri’nin Aksaray ile Fındıkzade arasında bir yerde açık türbesi bulunmaktadır. Molla Kırımî, Efdalzade, Yusuf Baba’nın mezarları Eyüp Sultan Türbesi haziresindedir.  Kabri İstanbul dışındaki askerlerden Akbıyık Sultan’ın kabri Bursa’da, Zağnos Paşa’nın türbesi Balıkesir’dedir.

Fatih Sultan Mehmet devrinden kalma mezar taşlarına örnek vermek gerekirse Fatih Camisi’nin eski mimarı Sinan-ı Atik’in Kumrulu Mescit haziresindeki mezar taşı ile Mercan Yokuşu’ndaki Yavaşca Şahin Paşa’nın mezar taşından söz edebiliriz.

Kumrulu Mescit Camisi’ndeki Atik Sinan’ın Mezar Taşı

Koca Mustafa Paşa’da Yedi Şehitler Türbesi

Bala Süleyman Ağa Tekkesi Türbesi

Seyit Nizam Camisi yakınında Topçubaşı Esad Ağa’nın kabri

Şehzadebaşı’nda On Sekiz Sekbanlar Türbesi

Vefa’da Şeyh Ebu’l Vefa Türbesi

Toklu İbrahim Dede Türbesi’nde fetih şehidi mezar taşı