YEDİKULE ZİNDANLARINDAN YEDİKULE MÜZESİNE

İstanbul’un Her Devrine Tanıklık Etmiş Bir Kültür Mirası Başyapıt

Yedikule Zindanlarından
Yedikule Hisarı Müzesine

Serap Gürses

Yedikule Zindanlarından Yedikule Hisarı Müzesine: İstanbul’un Her Devrine Tanıklık Etmiş Bir Kültür Mirası Başyapıtı
Haliç, İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi üçlüsü ile çevrili olan, Tarihî Yarımada ya da bilinen adıyla Suriçi dediğimiz bölge, İstanbul şehrinin ilk kurulduğu ve geliştiği kısım olması hasebiyle; kısaca “kültürel miras” diyerek özetlediğimiz değerler bakımından, akla hayale gelmez mücevherleri barındıran bir hazine sandığı gibidir. Son yıllarda yakın ya da uzak geçmişe, hatta Bizans döneminin ilk yıllarına kadar uzanan pek çok tarihi eser; Fatih Belediyesi’nin yürüttüğü özenli restorasyonlarla ihmal edilmiş ya da mimari açıdan aslından uzaklaşmış halinden kurtarılıp günümüzde de işlevsel bir kültür, sanat ve turizm harikası olarak şehrin hizmetine sunuluyor. Bunlardan bir tanesi de bin 600 yıllık geçmişi ile İstanbul’un birçok dönemine tanıklık eden ve 2020 yılında yeniden restorasyonu başlatılan Yedikule Hisarı… Burası aynı zamanda İstanbul’un ve Türkiye’nin en eski açık hava müzelerinden birisi.
Halk arasında Yedikule Zindanları olarak anılsa da, aslında bu eserler kompleksi çok daha görkemli ve saygın amaçlar için inşa edilmiş. Bir takım kaynak ve aktarımlara göre, örneğin Altın Kapı dönemin Bizans İmparatoru Theodosius tarafından bir zafer takı olarak inşa ettirilmiş. Törenler Kitabı’na göre bir hükümdar Hebdomon’da Augustus ilan edilince, şehre resmi bir geçit eşliğinde Altınkapı’dan girer, burada şehrin önde gelenleri ile halk tarafından karşılanır ve aynı usul imparator bir galibiyet sonrası şehre döndüğünde de tekrarlanırdı. Benzer şekilde Bizans dönemi boyunca şehre misafir olarak gelen başka ülke kralları ya da önemli soylular burada karşılanarak ihtişamlı bir şekilde ağırlanırdı.
Theodosius’ tan sonra tahta geçen oğlunun ise savunma duvarları ile beraber dört tane yüksek gözlem kulesinden oluşan kaleyi Altın Kapı ile birleştirdiği rivayet ediliyor. Bizanslıların yaptırdığı bu 4 kuleye, İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet de 3 tane kule ilave ettirmiş ve bu tarihi yapıt ismini bu nihai 7 kuleden almıştır. Fatih’in 1458-1460 yılları arasında İstanbul’da bir iç kale olarak son haline getirttiği Yedikule Hisarı’nın en önemli özelliklerinden biri de İstanbul’un en eski mescidi olarak anılan Fatih Mescidini bünyesinde barındırmasıdır. Denizi kucaklayan Hisar, 16 dönüm arazisi ile aynı zamanda Topkapı Sarayı’ndan sonra en büyük yeşil alandır.
Bizans ve Osmanlı mimarisinin günümüze ulaşan ender örneklerinin bir arada bulunduğu tarihi Yedikule Hisarı’nın uluslararası kültür sanat etkinliklerine ev sahipliği yapabilecek bir müzeye dönüştürülmesi için Fatih Belediyesince 2020 yılında yeniden başlatılan restorasyon çalışmaları halen devam ediyor. Öncelikle duvarları geçmişte yapılan restorasyonlar sırasında kullanılan çimentodan arındırılarak, horasan harcıyla güçlendiriliyor.
Bilim kurulunun öncülüğünde ve koruma kurullarının onayları üzerine, en ince ayrıntıların dikkate alındığı, titiz bir çalışmayla yürütülen canlı restorasyon süreci devam ederken, Hisar ziyaretçilere açık olmaya devam edecek ve kültür-sanat-turizm faaliyetleri gerçekleştirilebilecek. Çalışmaların tamamlanması akabinde İstanbul’a turizm açısından önemli bir destinasyon kazandırılması hedefleniyor.
Yedikule Hisarı; Bizans Devrinin ardından, Osmanlı dönemi boyunca iç kale, devlet hapishanesi, Hazine-i Hümayun binası, fişekhane gibi birçok farklı amaçlarla kullanıldı. İki kapı ve 7 kuleden oluşan bu yerleşkenin bölümlerini fotoğraflar eşliğinde tek tek ele almak istedik:
Günümüzde Yedikule Hisarı
Geçmişi 390 yılına kadar uzanan Yedikule Hisarı ve Altın Kapı, Bizans döneminde inşa edilmiş dört kule ve İstanbul’un fethinden sonra bunlara ilave edilen üç kule ile surların birleştirilerek beş köşeli, yıldız şeklinde bir iç kale hâline dönüştürüldüğü bir garnizon. Pek çok devrin saltanatına ve yıkıcı depremlere tanıklık ederek ayakta kalan Yedikule Hisarı; kah Bizans imparatorlarının şan ve şerefle kutlandığı görkemli törenlere şahit olmuş kah devlet hapishanesi olarak duvarlarında hüzünlü ve acılı inlemeler yankılanmış. Zaman zaman Osmanlı hazinesine ve değerli evraklarına bekçilik etmiş. Hatta hayvanat bahçesi ya da Kız Sanat Evi olarak kullanıldığı dönemler bile olmuş.
2020 yılında Fatih Belediyesi tarafından başlatılan son restorasyonla; İstanbul’un modern ama “kadim değerlerini koruyan” kent metaforuna uygun bir kullanımla, kültür sanat ve turizm hayatına kazandırılıyor. Yeni kimliğiyle; gezginlerin rüyalarını süsleyen, “dünyanın yıldız şehri”nin siluetine müthiş değerli bir katkı sağlaması öngörülüyor.
Efsaneleriyle ünlü bu mekân hâlen Fatih Belediyesi’nin web sitesi üzerinden online başvuruda bulunularak ziyaret edilebiliyor. Kent sakinlerinin ve turistlerin rehber eşliğinde gündüz turları veya fenerli gece turları ile dolaştığı Yedikule Hisarı, geçmişe doğru nostaljik ve tarihi bir deneyim yaşatmaya devam ediyor.
Zamanın İzinde Yedikule: İlk Külah Yerleştirildi !
Yedikule Hisarı’nın kulelerini örten külahlar, hem tarihi metinlerde hem de dönemin sanatçılarının görsel tasvirlerinde belirgin bir şekilde izlenebilmektedir. Bu külahların varlığına dair en eski yazılı kayıt, Tursun Bey tarafından dönemine ait bir kronik olan Târîh-i Ebü’l-Feth’te yer almaktadır. Tursun Bey, Yedikule’nin iç kale olarak adlandırıldığını ve kulelerin kurşunla kaplı olduğunu, ayrıca bu kulelerin denizden ve karadan görülebilecek kadar yüksek olduğunu ifade eder. Aynı şekilde 16. yüzyılda Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’sinde, Matrakçı Nasuh’un eserlerinde ve diğer kaynaklarda da Yedikule’nin kulelerini örten konik külahlar görülebilmektedir.
Osmanlı sanatçılarının ve Batılı çizerlerin gravürleri de Yedikule’nin kulelerinin külahlarla örtülü olduğunu teyit eder. Ancak zamanla bu külahların varlığı ortadan kalkmıştır. 19. yüzyılın ilk yarısında yapılan gravürlerde ve tarihi fotoğraflarda bu külahlara rastlanmamaktadır. Fotoğraf makinelerinin icadıyla birlikte 19. yüzyılın ilk yarısında çekilen İstanbul fotoğraflarında Yedikule’nin kuleleri ve pilonları üzerindeki külahların ortadan kalktığı görünmektedir.

Yedikule’nin kulelerinin külahlarla örtülü olduğuna dair başka bir delil de İstanbul’da bulunan benzer yapılardır. Galata Kulesi, Kız Kulesi, Anadolu Hisarı, Rumeli Hisarı ve Topkapı Sarayı Babüsselam kuleleri gibi yapılarda da askerî amaçlı olarak konik külahların kullanıldığı görülmektedir. Ancak günümüzde bu yapılardan sadece Yedikule’de külahlar eksiktir.
Fatih Belediyesi’nin 2020 yılında başlattığı restorasyon çalışmaları kapsamında Yedikule’nin giriş kulesinin külahı özenle restore edilmiştir. Koruma Kurulu tarafından onaylanan projeye uygun olarak külah, ahşap konstrüksiyon kullanılarak inşa edilmiştir. Çelik elemanlarla sabitlenen bu külah, titanyum malzeme ile kaplanmış ve yerde üretilip sonrasında montajı gerçekleştirilmiştir. Bu yeni külah, Yedikule’nin tanımlayıcı özelliklerini yeniden yansıtarak hem hisarın tarihinde hem de İstanbul’un siluetinde yerini tekrar alacaktır.
Yedikule Hisarı’nın restorasyon süreci, tarihi ve kültürel mirası koruma amacı taşıyan önemli bir adım olarak görülmektedir. Bu çaba, hem geçmişin izlerini koruma hem de gelecek nesillere bu eşsiz yapıları aktarma amacını taşımaktadır. Yedikule, hem tarihî dokusuyla hem de restorasyon çalışmalarıyla İstanbul’un zengin kültürel mirasının bir parçası olarak önemini sürdürmektedir.

Kaynakça
Ayşe Demir Ünlü, “Altınkapı(Porta Auera)-Yedikule Zindanları-Anadolu Ortaçağ Mimarlığı”,Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi, Aralık 2018.

i̇yikigormusum.com, Damla Kaya, “Yedikule Zindanları: Çığlıkların Yükseldiği Yer” Erişim tarihi:13.05.2023, https://iyikigormusum.com/yedikule-zindanlari-cigliklarin-yukseldigi-yer

Anadolu Ajansı, “Zamana Meydan Okuyan Yedikule Hisarı’nda Restorasyon Çalışmaları Sürüyor”, Erişim tarihi: 13.05.2023, https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/zamana-meydan-okuyan-yedikule-hisarinda-restorasyon-calismalari-suruyor/2259211

Vikipedi, “Yedikule Zindanları” Erişim tarihi: 13.05.2023, https://tr.wikipedia.org/wiki/Yedikule_Zindanlar%C4%B1

Sanatın Yolculuğu, “Yedikule”, Erişim tarihi: 13.05.2023, https://www.sanatinyolculugu.com/yedikule/