Necip Fazıl’ın Doğduğu Konak

Necip Fazıl’ın Doğduğu Konak

Fatih Yasin Köroğlu

Ünlü şair, yazar, fikir adamı Necip Fazıl Kısakürek, 26 Mayıs 1904 tarihinde Çemberlitaş semtinde büyükbabası Maraşlı Kısakürekzade Mehmet Hilmi Efendi’ye ait konakta dünyaya geldi. Günümüze ulaşmayan konağın yeri bugüne kadar tespit edilememişti. Yapılan araştırmayla konağın yeri; Fatih ilçesi, Binbirdirek Mahallesi, 238 ada 42 parselde olduğu kesinleşmiş olmakla beraber şu an yerinde bir otel binası yükseliyor.

Necip Fazıl, “O ve Ben” eseri başta olmak üzere “Hikayelerim” ve “Kafa Kâğıdı”nda da doğduğu konağın bazı özelliklerinden bahsetmekle birlikte konumunu tam olarak belirtmemiştir. Beşir Ayvazoğlu, Necip Fazıl “hayranlarının ve onun hakkında yazıp çizenlerin merak edip konağın yerini belirlememiş olmaları hayret verici” olarak değerlendirerek konuyla ilgili ilk yazıyı Türk Edebiyatı dergisinde yayınlamış fakat yaklaşık olarak konağın bulunduğu bölgeyi ancak tahmin edebilmiştir. Konakla ilgili bir diğer yazıyı da Ömer Faruk Akman, İkideniz Dergisi’nde “Üstad’ın Mekanları – 2” başlığıyla kaleme alarak, konak yaşamına dair bazı hususlara dikkat çekmiş, konağın mimari özelliklerini inceleyerek Türk Evi tipine ilişkin değerlendirmelerde bulunmuş fakat sadece konağın bulunduğu muhitten bahsetmiştir.

Ele alınan bu çalışmalar kıymetli olmakla beraber konak yerinin tespit edilememiş olması bakımından akim kalmıştır. Araştırma bu yönüyle bir eksikliği giderme ihtiyacıyla arşiv kaynaklarını inceleyerek bir sonuç elde etmeye yöneliktir. İlk olarak Necip Fazıl’ın kendi kaleminden aktardığı bazı bilgileri derleyerek, doğduğu konağın çevresel ve mimari özellikleri hakkında somut bilgileri netleştirmek faydalı olacaktır. 

Necip Fazıl, “O ve Ben” eserinin “Konak” başlıklı ilk yazısında “Çemberlitaş’ta, Sultanahmet’e doğru inen sokaklardan birinde, kocaman bir konakta” doğduğundan bahsederek başlamaktadır. Dolayısıyla konağın bu iki semtin arasında bir yerde kaldığını belirtmekte fakat sokak ismini zikretmediği görülmektedir. Yine aynı yazının devamında konağın arkasında Binbirdirek Mahzenlerinin olduğunu belirtmektedir.  

Necip Fazıl, konağın genel fiziksel özelliklerinden “harem ve selâmlık halinde iki kapılı, dört katlı” ve “yirmi odalı koskoca bir konak” olduğundan bahsetmektedir. Devamında ise “selâmlık kapısının önünde, bodrum katının üstünde, birkaç merdivenle çıkılan, köşeleme mermer bir sahanlık ve yanında küçücük bir bahçe… mermer sahanlığa, üst katın çıkıntısından iki sütun iniyor. Ve giriş kapısı…” şeklinde detaylar vermektedir.

Necip Fazıl, konağın bahçesi ve ek yapılarına dair “asıl bahçe, büyük bahçe, konağın arkasında… Bahçenin iki ucunda, uşak odası ve çamaşırhane, iki ayrı binacık… Bahçenin konak tarafında, dikine batırılmış çakıl taşlarından daracık bir yol.” ve “bahçeye, komşu konakların arka cepheleri bakıyor.” şeklinde bilgi vermektedir.

Necip Fazıl’ın aktardığı bu bilgiler ışığında, bazı somut özelliklerini öğrendiğimiz konağı mimari yapılara ilişkin detaylı veriler içeren Jacques Pervititch tarafından hazırlanan tarihi haritalar üzerinden incelenmiştir. 1922-1945 tarihleri arasında hazırlanan, Tarihi Yarımada’dan Beşiktaş’a, Kadıköy’den Üsküdar’a kadar İstanbul’un eski yerleşim bölgelerine ilişkin bu sigorta haritalarından Temmuz 1923 tarihli 3 Numaralı İstanbul Paftası Necip Fazıl’ın belirttiği iki semtin kesiştiği paftadır. 

Paftadaki yapılar incelendiğinde, Necip Fazıl’ın belirttiği mimari özelliklere sahip bir binanın, Peykhane Caddesi’nde olduğu anlaşılmıştır. Bu cadde, Çemberlitaş’tan Sultanahmet’e inen yollardan diğerlerine kıyasla yönü itibarıyla da öne çıktığı görülmektedir.

Haritadaki çizim detayına girmeden evvel konağın adresi itibarıyla Necip Fazıl’ın dedesi ve sonrasında babasının kullandığına ilişkin teyit eden bir araştırmayla karşılaşmak ulaştığımız sonucu şüpheye mahal bırakmayacak şekilde kesinleştirmiştir.

Talip Mert, “Yüce Devlet Dergisi”nde yayınlanan “Üstad Necib Fâzıl’la İlgili Bir Arşiv Belgesi” başlıklı yazısında, Necip Fazıl’ın babası Fazıl Bey’in vefatı üzerine açılmış mehr-i müeccel davasına ait belgeyi yayınlamıştır. Şer’î Siciller Arşivi’nin Kısmet-i Askeriye Mahkemesi kayıtları arasında bulunan 26 Aralık 1921 tarihli belgede “İstanbul’da Peykhane yakınlarında Uzunşücaaddin Mahallesi Peykhane Caddesi 31 numaralı evde oturan… Salim kızı Hatice Zafer Hanım muvacehesinde (yüzleşme, yüz yüze gelme) aynı caddenin 33 numara[sın]da sakin iken 17 Ekim 1921 (Rûmî 17 Teşrin-i evvel 1337) günü vefat eden Kadıköy sulh hâkimi muavini Abdülbaaki Fâzıl Bey b. Hilmi b. Ahmed [Necib]’in veraseti… eşi Fatma Nigâr Hanım ile annesi… Hatice Zafer Hanım, Nigâr Hanım’dan doğma küçük oğlu Orhan, boşandığı eşi Aziz kızı Mediha Hanım’dan doğma büyük oğlu Necib Beylere ait olup başkaca bir vârisi yoktur.” şeklinde geçen bilgilerden konağın bulunduğu cadde ve kapı numarası belirtilmektedir.

Pervititch haritasında konağın bulunduğu alan, 10 Kânûn-ı sânî 1926 tarihli 47 numaralı kadastral paftadaki parsel sınırlarıyla netleştirilmiştir. Kadastral paftada konağın; 238 adada 6 numaralı parselde yer aldığı, 5 ve 6 parsellerin sonrasında 42 parsel olarak birleştirilerek günümüzdeki halini aldığı anlaşılmaktadır. 6 parselin pafta kaydında ise Kısakürek Ailesi’nden sonraki sahibi olması muhtemel “Mukbil Salih Bey” yazmaktadır. 

Haritadaki veriler incelendiğinde konağın; (29 ve 31 numaralı olduğu anlaşılan) iki kapılı, dört katlı, birkaç merdivenle çıkılan köşeleme mermer bir sahanlık, yanında küçücük bir bahçe, üst katın çıkıntısı, arkasında büyük bahçe, bahçenin iki ucunda iki ayrı binacık ve yemek odasına bitişik, bahçe tarafında hamam şeklinde Necip Fazıl tarafından ifade edilen tüm bilgilerle örtüştüğü görülmektedir.

Son olarak konağın sokaktan görünümüne ait bir fotoğrafa birçok arşiv taranmasına rağmen ulaşılamamış fakat Harita Genel Müdürlüğü arşivinden temin edilen 1937 tarihli hava fotoğrafında konağın arka cephesi ve bahçesi, 1950 tarihli hava fotoğrafında ise ön cephesi görülmektedir.

Necip Fazıl doğup büyüdüğü bu konaktan sonra “Heybeliada’da bir kira evi, Büyükdere’de bir yalıda, Beylerbeyi’nde yine bir yalıda, kısa süreliğine Aksaray ve Okmeydanı civarındaki evlerde, en son Erenköy’deki konağında ve bankacılık mesleğini icra ettiği zamanlardaki hareketli hayatı sırasında kaldığı muhtelif yerlerdeki mekânlarda ikamet etmiştir. Fakat hiçbirinden Çemberlitaş’taki bu konak kadar teferruatlı bahsetmemiştir.” 

Kaynakça

Necip Fazıl Kısakürek, O ve Ben

Necip Fazıl Kısakürek, Hikayelerim

Necip Fazıl Kısakürek, Kafa Kağıdı

Beşir Ayvazoğlu, Necip Fâzıl’ın Doğduğu Konak ve Komşu Konaklar, Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Ocak 2015, Sayı 495

Ömer Faruk Akman, Üstad’ın Mekanları – 2, İkideniz Kültür ve Sanat Dergisi, Ekim-Kasım 2022, Sayı 2

Talip Mert, Yüce Devlet Dergisi, 1 Eylül 2009, Sayı 1