Kartpostallarda Fatih Camii ve Topkapı Sarayı

KARTPOSTALLARDA

FATİH CAMİİ ve TOPKAPI SARAYI

Dr. Zeynep Emel EKİM

Sanat Tarihi Uzmanı

Fatih Camii ve külliyesinin mimarı Atik Sinan’dır. Külliyenin merkez yapısı tüm külliyelerde olduğu gibi camidir. Külliye içinde ve cami etrafında türbeler, kütüphane, tabhâne, medreseler, muvakkithâne, kervansaray, dârüşşifâ, çarşı, hazire ve hamam bulunmaktadır.

1557 ve 1754 depremlerinde hasar gören cami onarılır. Asıl 1766 depreminden sonra ağır hasar görerek kubbesi tamamen çöker. Sultan III. Mustafa tarafından yaptırılan cami 1771 senesinde tekrar ibadete açılır. İlk inşa edilen camiden bütünüyle farklı ve değişik bir düzende inşa edilmiştir. Örneğin kıble duvarı ileri alındığından cami harimi daha da genişletilmiştir. Caminin esas mekânı, dört yarım kubbe ile desteklenen bir ana kubbe sisteminde inşa edildiğinden Şehzade, Sultan Ahmed ve Yeni Valide Camileri’nde uygulanan düzene benzemektedir. Dört kemerin desteklediği bu örtü ortadaki dört payeye bindirilmiştir. Fakat bazı yerlerinde eski caminin iz ve kalıntılarını görmek mümkündür. Taç kapı üstünde ilk camiden kalan Ali Sofî hattıyla yazılmış iki satır halinde bir kitabe yer almaktadır. Son cemaat yerini ayıran kuzey duvarı ilk camiden kalmıştır. Türk mimari geleneklerine uygun bir şekilde inşa edildiği gibi Türk mimarisinin gelişiminin de güzel bir örneğini teşkil eder.

Aynı dönemde inşa edilen Nuruosmaniye Camii’nin barok görünümünden farklı bir şekilde Osmanlı dönemi Türk klasik üslubundadır. Osmanlı dönemi Türk klasik üslubu içinde görülen caminin planı da Türk mimarlığının gelişmesinde önemli bir adımdır.[1]

Renklendirilmiş kartpostalda Fatih Camii’ni çarşı içinden görmekteyiz. (Resim 1) Karşılıklı tek katlı veya iki katlı evlerin arasında, yoldan geçmekte olan medrese öğrencileri ve hocaları, alışverişe çıkan halk ile dükkânları önündeki esnaf görülmektedir. Ön yüzde Osmanlıca, Fransızca ve Almanca “Fatih Camii” yazılıdır. Kartpostalın editörü, Romanya vatandaşı Moise J. Israilovitch’dir[2]. Israilovitch’in kartpostallarının arkasında M.J.C. monogramı yer alır. 2 numaralı kartpostal, Fetih Derneği yayınları tarafından 29.05.1953 tarihinde “İstanbul’un 500’üncü Fetih yılı Hatırası” için basılmıştır. (Resim 2)

Bir diğer örnekteki kartpostalda tüm ihtişamı ile yükselen Fatih Camii ve etrafında yer alan külliyenin diğer yapıları ve ahşap evler görülmektedir. Fotoğrafın sağ alt köşesinde, MB[3] monogramının üstünde kartpostalın seri numarası olan 17 sayısı yer alır. (Resim 3)

Son örnekteki kartpostalda, tarihi yarımada siluetine, Ayasofya Camii, Topkapı Sarayı ve Sultan Ahmet Cami egemendir.[4] (Resim 4) Renklendirilmiş kartpostalın editörü Max Fruchtermann olarak belirtilmiştir.[5] Ön yüzde Osmanlıca ve Fransızca “Sarayburnu” yazılıdır. Fotoğraf, Karaköy taraflarından çekilmiştir.

[1] Semavi Eyice, “Fâtih Camii ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, 244-246.

[2] Romanya vatandaşı Moise J. (I) Sraılovıtch’in (Moise J. Israilovitch’in), kartpostalları Leipzig’deki matbaada basılmıştır. (Gökhun Yılmaz, Osmanlı Dönemi Kartpostal Editörleri 1895-1923 Anadolu, Trakya, İstanbul, İstanbul: Yek Matbaacılık, 2019, s. 127)

[3] Moise Barouh yayıncı ve çerçevecidir. (Yılmaz, 2019; 120).

[4] Aynı fotoğraf Joseph Matalon&Fils tarafından da basılmıştır. (Zeynep Emel Ekim,“Kartpostallar Üzerinden Ayasofya’nın Değerlendirilmesine Dair Tespitler”, Uluslararası Ayasofya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 24-25 Eylül 2020, 341).

[5] Max Fruchtermann, ilk olarak İstanbul’da Yüksekkaldırım’da bir çerçeveci dükkânı ile ticari hayatına başlar. Sonraki yıllarda 1895 senesinde kartpostal editörlüğü yaparak ticari hayatını sürdürür. (Mert Sandalcı, Max Fruchtermann Kartpostalları, C.1, İstanbul: Koçbank Yayınları, 2000, s. 1-8)