Karpostallarda Kapalıçarşı
KARTPOSTALLARDA KAPALIÇARŞI
- Zeynep Emel Ekim
Kapalıçarşı’da her sokağın belli bir ürüne ayrılması, lonca geleneğine bağlı olarak yaşatılmış ve uygulanmıştır. Mallar, bir mağaza vitrini gibi camlar arkasından gösterilmeden, çıplak gözle görülen bir düzende, bolluk ve zenginlik içinde birbiri ardınca dizilerek alıcıya sunulurdu. Ayrıca, sergilenen eşya sadece raflarda kalmayıp kumaş gibi malzemeler demir çubuklardan aşağı doğru sarkıtılırdı. Aşağıdaki kartpostalın sol tarafında içeriye doğru uzanan dükkânlarda şal ve peştamal satılmaktadır.
Soldaki ilk dükkânın kapısının üstünde hem Osmanlıca hem günümüzdeki rakam yazısı ile “190” yazılıdır. İki sütun arasında demir korkuluklar içinde tulumba sandığı görülür. Yangınların sıklıkla çıkmasına karşın anında müdahale amaçlı konulmuştur. 1826 Hocapaşa yangını sonrası her semt ve her mahalleye tulumba tedarik edilmiştir. Soldaki ilk sütunun üzerine baltalar ve tulumba hortumu asılıdır. Sütunun hemen yanında ise tezgâhına somun ekmeği koymuş bir satıcı arkasından bir başka tulumba sandığı ve nargile içen bir vatandaş görülmektedir. Sütunlar arasında ayakta dizilen vatandaşların birinin elinde gazete bulunmaktadır. Kapalıçarşı’da aydınlatma, sokakların üstünü örten tonozlardaki pencerelerden giren gün ışığı ile sınırlıdır. Kartpostalda sokakları örten tonozlardaki pencerelerin etrafı, kemerlerin iç ve dış yüzeyleri kalem işleri ile süslüdür.
Büyük bir kalabalık karşılıklı dizilmiş fotoğrafçıya bakmaktadır. Fotoğraf, Sébah&Joaillier’e aittir. Siyah beyaz olan kartpostalın ön yüzünde Fransızca “Intérieur du grand Bazar á Stamboul” (İstanbul, Kapalıçarşı’nın iç mekânı) yazılıdır. Kartpostalın arkasında M.J.C. monogramı yer alır. Kartpostalın editörü, Romanya vatandaşı Moise J. Israilovitch’dir
Aynı fotoğraf bir başka kartpostalda renklendirilmiştir. Ön yüzünde, alt kısımda, Fransızca “Constantinople, Intérieur du Grand Bazar” (İstanbul, Kapalıçarşı’nın iç mekânı) yazılıdır. Üst kısımda ise Osmanlıca “Çarşı-yı Kebir” yazılıdır. Kartpostalın arkasında yan kenarında editör Fransızca “Au Bon Marché, Péra” şeklinde belirtilmiştir. Kartpostalın seri numarası 229’tur. OPF matbaasının monogramı sol alt köşede görülür.
1- Kapalıçarşı kuruluşundan günümüze kadar birçok yangın ve deprem görmüştür. 1546 yangını, ardından 1618 ve 1652 yangınlarından sonra 1660 afeti, 1695 ve 1701 yangınları Kapalıçarşı’ya büyük ölçüde zarar vermiş, geniş çaplı onarımlara neden olmuştur. Lale Devri’ndeki yangından sonra sadrazam Damat İbrahim Paşa, Sandal Bedesteni’ni tamir ettirmiştir. 1750’de Mercan’dan ortaya çıkıp yayılarak Kapalıçarşı içine de giren yangın sonrasında yeniçerilerin yağması gerçekleşmiştir. Çarşı, 1766 depreminden sonra büyük bir onarımdan geçirilir. 1791 senesinde meydana gelen yangın, 1826 Hocapaşa yangını, 1894 depremi çarşıda büyük bir yıkıma yol açmıştır.
2- Sébah&Joaillier birçok kartpostal editörüne fotoğraf vermiştir. 1857 senesinden 1952 senesine kadar hizmet verir. 1934 senesinde stüdyonun ismi “Foto Sabah” olmuştur. (Gökhun Yılmaz, Osmanlı Dönemi Kartpostal Editörleri 1895-1923 Anadolu, Trakya, İstanbul, İstanbul, Yek Matbaacılık, 2019, s. 148-150).
3- Romanya vatandaşı Moise J. (I) Srailovitch’in, kartpostalları Leipzig’deki matbaada basılmıştır (Yılmaz, 2019; 127).
4-Osnabruecker Papierwarenfabric, Berlin (OPF), firmasının çalıştığı editörler genelde A. Zellich& Fils, F. Loeffler, Otto Keil’dir (Yılmaz, 2019; 26).