KÜLTÜR VE SANATIN YENİ DURAĞI: LİMAN HAN

Sibel Demirci
Liman Han’ın mimarı Vedat Tek, Osmanlı vezirlerinden ve Bağdat Valilerinden Girit’li Sırrı Paşa ile şair ve besteci Leylâ Hanım’ın çocukları olarak, 1873 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babasının görevleri nedeniyle farklı şehirlerde bulunmuştur. İki yıl Mekteb-i Sultani’de (Galatasaray Lisesi) okumuştur. Daha sonra Paris’e giderek yüzlerce kişinin katıldığı yarışma sınavını kazanıp “Ecole National des Beaux Arts”a seçilen dokuz kişi arasında yer almıştır.
Vedat Tek, Batı’dan aldığı yoğun eğitime ve buradaki yapılardan etkilenmesine rağmen, ülkeye döndüğünde gördüklerini taklit etmekten kaçınmış, yapıtlarına Türkiye’ye özgü bir nitelik kazandırmak istemiştir. Bunun için de tarihsel Türk mimarlığı üzerinde çalışmış, Arabesk, Osmanlı, Selçuklu mimarlığının ürünlerini kendi eserlerinde kaynak olarak kullanmaya çalışmıştır.
Osmanlı Devleti’nin son yıllarından Cumhuriyet’in ilk yıllarına dek etkisini gösteren bir mimarlık akımı doğmuş ve Vedat Tek I. Ulusal Mimarlık akımının en önemli temsilcilerinden biri olmuştur. Osmanlı yapılarında yer alan tipik mimari özellikler ve süslemelere geri dönüşler yapılarak, dönemin devlet özelliklerine bağlılık duygusu vurgulanmıştır. Milliyetçiliğin mimariye yansıma şekli de diyebiliriz. Osmanlı dönemi dinî yapılarında daha sık tercih edilen kubbe, saçak gibi mimari öğeler Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nde okul ve benzeri diğer kamu yapılarıyla birlikte sivil yapılarda da karşımıza çıkmaktadır.
Bu dönemin karakteristik özellikleri arasında sivri kemerler, Selçuklu ve Klasik Osmanlı mimarisinde görülen geometrik hatlar ve sanatsal etkilerle, yapıların içinde ve özellikle dışında çininin kullanılması sayılabilmektedir.
Yazımıza konu olan Liman Han, Eminönü ilçesi, Yalı Köşkü Caddesi’nde yer alan, 1913 yılında Sultan Reşad’ın oğullarına gelir getirmesi için Vedat Bey’e ısmarladığı, döneminin mimari üslup özelliklerini yansıtan bir yapıdır. Liman Han ilk yapılışında adı Mes‘adet’tir. Mes‘adet “saadet, bahtiyarlık, kutluluk” anlamında Arapça bir isimdir. Cumhuriyetle birlikte dilde yenilik hareketlerinden sonra veya hanın limana yakınlığı nedeniyle Liman Han’a dönüşmüş olmalıdır.
Liman Han’ın, plan ve biçimlenmesi yer ve işlevine uygun yapılmıştır. Cephe biçimlenmesi özenli ve iyi çalışılmış bir tasarımdır. Birinci kat pencereleri düz atkılıdır. Pencereler arasında eşkenar dörtgen geometrisi formunda ortasında Art Deco stilinde toplar bulunan bir süslendirmeye sahiptir. İkinci kat pencereleri birinci kat ile aynı genişlikte ancak basık kemerlidir. Pencere gruplarını aralarındaki lacivert ve turkuaz renkli çini bezemeler birleştirir. Üçüncü kat basık kemerlidir ancak, ikinci kattan daha geniş boyutlu ve çift pencere gözlüdür. Dördüncü kat pencereleri üçüncü kat ile aynı genişlikte tek pencere gözlü ve sivri kemerli olarak tasarlanmıştır. Üç ve dördüncü katın çini bezemeleri alt katlara nazaran daha belirginleşmiştir. Cephenin üst biçimi geniş bir saçakla sonlanır.
Giriş kapısının üzerindeki geniş daireli kemerin ayakları baklava başlıklı kısa ve kalın mermer sütunlara oturur. Sütun başlıkları mukarnaslıdır. Mukarnasların üçgen biçimli öğelerine aşağıya doğru genişleyen ve kavislenen lacivert ve turkuaz tonlarında çiniler uygulanmıştır. Mukarnasın aşağısı bir bilezikle belirlenmiş, bileziğin eteklerine Art Deco stilinde küçük turkuaz toplar yerleştirilmiştir.
RESTORASYON ÇALIŞMALARI
Yapı zeminden kaynaklı statik problemlerden dolayı 2000 yılının başında kısmen boşaltılmış ve devamında da kullanım dışı kalmıştır. 2007 yılında mülkiyetinin İstanbul Ticaret Odası’na geçmesi sonrasında gerekli yasal izinlerin alınmasıyla restorasyon çalışmaları başlamıştır.
Restorasyon çalışmaları kapsamında yapıda yapılan ölçümlerde;
* Zemindeki sıvılaşma problemlerinden kaynaklı oturmaların olduğu,
* Ön cepheden denize doğru 107 cm’lik,
* Soldan sağa doğru da 28 cm’lik bir yatmanın olduğu,
* Yapının statiğinde problemlerin oluştuğu tespit edilmiştir.

Restorasyon çalışmaları kapsamında yapının hemen arkasında bulunan otopark alanına 300 m2’lik bir çalışma atölyesi kurulmuştur. Yapılan envanter çalışmaları sonrasında yapıda bulunan; mermer zemin ve duvar kaplamaları, duvardaki çiniler, kapı ve pencere doğramaları, ferforje merdiven ve pencere korkulukları, metal kapı kepenkleri, kalorifer petekleri, posta kutusu, asansör sökülmüş ve restore edilmek üzere atölyeye taşınmıştır.
Restorasyon çalışmaları kapsamındaki proje ve uygulama işleri HF MİMARLIK bünyesinde sahada kurulan ofiste tam zamanlı çalışan 20 kişilik mimar ve mühendislerden oluşan teknik ekip tarafında yürütülmüştür. Uygulama sürecinde toplamda 52 firma, 780 personel görev almıştır.
LİMAN HAN İŞLEVİ
Liman Han restorasyon öncesinde zemin katında dükkânlar, üst katlarda ofislerin yer aldığı bir iş hanı olarak uzun yıllar kullanıldı. Kullanıma kapatıldığı döneme kadar avukat ofisleri, gümrük danışmanlık ve sigorta şirketleri, balık av ürünleri satan firmalar, turizm acentaları gibi birçok farklı alanda faaliyet gösteren işyerine ev sahipliği yaptı. 80’lerde Liman Han’da tam da ismine yakışır nitelikte bir balık restoranı olduğu o döneme tanıklık etmiş olan kişiler tarafından ifade edilmektedir.
Günümüzde ise Liman Han’ın zemin katında İTO’nun kendi yayınları dışında, İstanbul’a dair basılan neredeyse tüm kitapları satın alabileceğiniz “Kitap İstanbul” mağazası bulunmaktadır. Burada uzun uzun kitapları inceleyebilir, yine zemin katta yer alan bir diğer dükkân olan Bullvar Kahve’de lezzetli tatlılar yiyip, kahvenizi içebilirsiniz.
Üç kata yayılan kütüphanenin asma katında İTO’nun çok geniş kapsamlı İstanbul Koleksiyonu, birinci katta ise ticaret ve ekonomi yayınları ve genel koleksiyonu yer almaktadır. İkinci katta İTO’nun kurulduğu 1882 tarihinden bu yana kendi yaptığı yayınlar ve çok kıymetli antika kitapların yer aldığı Nadir Eserler Koleksiyonu bulunmaktadır. Asma kat ve birinci katta bulunan “Dersaadet Kütüphanesi” çalışmaları için tüm öğrenciler ve ziyaretçilere açıkken ikinci kattaki çalışma alanları yüksek lisans ve doktora öğrencileri için rezervasyon sistemi ile kullanılabilmektedir. Üçüncü ve dördüncü katlar İTO’nun Stratejik Araştırmalar Merkezi için ofis olma işlevini yerine getirmektedir.
Müthiş Boğaz manzarasıyla Liman Han’ın çatı katı İTO’nun bir iştiraki olan Cemile Sultan Liman Han restoran olarak kıymetli misafirlerine hizmet vermektedir.
Tarihi yarımadada nadide bir kültür-sanat ve araştırma mekânı hâline gelen Liman Han’da yürüyerek merdivenleri çıkabilir ve döneminin tüm özelliklerini taşıyan mimarisiyle uyum içindeki çinilerini inceleyebilirsiniz. İnerken ise tarihi asansörü kullanmanızı tavsiye ederiz!