Uncu Hafız Halil Medresesi
Betül Azman
Eğitim, toplumun gelişimindeki en önemli temel unsurdur. Türk kültürünün ve İslam dininin ortaya çıkararak geliştirdiği eğitim sistemi medreselerde verilmiştir. Döneminin yükseköğretim kurumu olan medreseler asırlardır Türk ve Müslüman ülkelerini ihya ederek günümüze kadar varlığını sürdürerek devam etmiştir. Orta Asya’da vücut bulup Türk devletleri arasında gelişen medreseler, ilk olarak Anadolu’ya gelip bu coğrafyada gelişme göstermiş, Osmanlı’da Fatih Sultan Mehmet’in katkılarıyla daha da gelişerek klasik Osmanlı medreseleri şeklini almıştır. Osmanlılar medrese sistemini benimsemişler ve yüzyıllar boyunca medrese kurumlarında önemli değişiklik ve gelişmeler yapmışlardır.
Medresede verilen derslerin içerikleri dinî ve din dışı olarak kendi içlerinde sınıflandırılmıştır. Şehir dışından gelen öğrenciler aynı zamanda medresede ikamet de edebilmiştir. Öğrencilerin ihtiyaçları vakıflar ve hayırseverler tarafından karşılanmıştır.
Geleneksel Osmanlı medreseleri nitelik açısından zayıflaması gerekçesiyle 20. yüzyıl başlarında ıslahat çalışmaları yapılmış, inceleme yapılan 184 medreseden 97 tanesi hem nitelik hem de nicelik bakımından işlev dışı bırakılmıştır. Bu kayıtlarda işlev dışı bırakılan medreselerden Uncu Hafız Halil Medresesi nemli, basık, 8 odasının da havasız, gusülhane ve dershanesinin yıkık ve binalarla çevrili olduğundan öğrenci kalmasının uygun olmadığı ve ihyasının da mümkün olmadığı tespit edilmiştir. 20. yüzyıl ortalarında, Ekrem Hakkı Ayverdi’nin arşivinde yapının kısmen yıkık hâlde dört adet fotoğrafı mevcuttur. Bu fotoğraflarda medresenin kesme taş, tuğla ve horasan harcı ile işlenmiş almaşık duvar örgü sistemine sahip, kirpi saçaklı, sivri kemerli, revaklı avlulu olup 18. yüzyıl ortalarına ait özellikleri barındırdığını görebilmekteyiz.
Suriçi’nde yer alan medreselerden Uncu Hafız Halil Medresesi’nin yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yapı ile ilgili en eski belge 1792 yılında yapılan medrese sayımında kayda alınmıştır. Bu belgede yapının varlığından söz edilmekte ve medrese hakkında yüzeysel bilgiler içermektedir. Medresenin kurucusu “Elhac Mehmed, benam Uncuoğlu” olduğu, yine bu defterde 8 odasının bulunduğu, her bir hücrede birer kişi olmak üzere 8 kişinin kaldığı kayıtlıdır. 1869’da bir mezun ile 19 talebe ders alındığı da yazmaktadır.
Uncu Hafız Halil Medresesi’nin banisi hakkında kapsamlı bilgiler bilinmese de Cumhurbaşkanlığı Arşivleri’nde Uncu Hafız Mehmed Efendi vakfı kayıtlarda geçmektedir.
Medrese yüzyılların yorgunluğunun ardından günümüzde yalnızca bir medrese hücresi ayakta kalabilmiştir. Temel kalıntılarıyla hâlen varlığını sürdüren Uncu Hafız Halil Medresesi aslına uygun rekonstrüksiyon çalışmasıyla yeniden işlev kazandırılarak kültür, sanat faaliyetleri barındıran modern eğitim kurumuna dönüştürülecektir. Akşemsettin Mahallesi’nde bulunan medrese, geçmişten bugüne kadar süregelen medrese geleneğini yaşatmak ve bu değerleri gelecek nesillere aktarmak amacıyla Fatih Belediyesi tarafından yapım çalışmalarına başlanmıştır.