KARTPOSTALLAR VE AYASOFYA CAMİİ
Dr. Zeynep Emel EKİM
Sanat Tarihi Uzmanı
İstanbul’un fethiyle birlikte Ayasofya’nın camiye çevrilmesinden sonra, Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya Camii için bir vakfiye hazırlatmıştır. Ayasofya Camii, eklenen şadırvan, türbeler, sıbyan mektebi, imaret, muvakkithane, sebil ve medrese gibi ek yapılarla külliye hâline getirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet’in ardından gelen padişahlar, Ayasofya Camisi’ne hat levhalarını bağışlayarak, caminin onarımlarını yaptırarak, külliyeye birtakım yapılar ekleyerek hizmet etmişlerdir.
Ayasofya Camisi’nin farklı cephelerinden dış görünümleri, iç mekân görünümleri, kartpostallara, fotoğraflara ve fotokartlara konu olarak yansımıştır. Bu durum caminin caminin özellikle Sultanahmet Meydanı’ndaki sosyal hayat üzerindeki etkisini göstermektedir. Özellikle 19. yüzyılın sonlarında, 20. yüzyılın başlarında bu kartpostalların yaygınlık kazandığı görülür.
Bu kartpostallarda özellikle Ayasofya Camii; Örme Sütun, Yılanlı Sütun ve Dikilitaş, II. Wilhelm Çeşmesi, Sultanahmet Camii ve Topkapı Sarayı gibi etrafındaki anıt eserlerle birlikte ele alınırken, bazen de Ayasofya Camii meydanındaki tenteler altındaki tezgâhlar, küfeli hamallar, kahvehane, yayalar, atlılar, seyyar satıcılar, güvercinler, sokak köpekleri gibi gündelik hayat sahnelerinden kesitler konu olarak ele alınmıştır. Bunların dışında Ayasofya Camisi’nin iç mekânını gösteren, etrafındaki külliyenin yapılarını gösteren kartpostallar da bulunmaktadır[1].
Genelde Ayasofya konulu kartpostal basan editörler içinde, E. Frederic Rochat (1874-1958), Jacques Ludwıgsohn, Moise J. Israilovitch, Isaac M. Ahıtouv, Moise Azikri, Joseph Matalon&Fils, Georges Papantoine, Max Fruchtermann yer almaktadır. Ali Eniss ve Foto Türk gibi değerli Türk fotoğrafçılarının da Ayasofya konulu fotoğrafları bulunmaktadır[2].
Örneğini sunduğum kartpostallar İtalya’da basılan kartpostallardandır. Ayasofya Camii önünde yer alan Sultan İbrahim Türbesi ve arkasından diğer türbeler, şadırvan, sıbyan mektebi ve muvakkithane fotoğrafta görülmektedir (Resim 1). Aynı fotoğrafın renklendirilmiş kartpostalında Ayasofya Camii önündeki kestane ağaçları altındaki satıcılar, meydanda yürüyen şemsiyeli kadınlar yer almaktadır (Resim 2).
Bir diğer kartpostal Ayasofya Camisi’nin iç kısmının renklendirilmiş fotoğrafıdır ve caminin galerilerinden mihrap kısmına bir bakıştır. Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin, kubbeyi taşıyan kemerlerin bitiminde yer alan sekiz büyük levhasından birisi sütunların arasından gözükmektedir. Minber arkasından mihrap sofasının sağ tarafındaki hat levhalardan Sultan II. Mahmud’un “Kelime-i Tevhid” levhası ve minber önünde Sultan IV. Murad tarafından yaptırılan vâiz kürsüsü gözükmektedir.
[1] Zeynep Emel Ekim (2020). “Kartpostallar Üzerinden Ayasofya’nın Değerlendirilmesine Dair Tespitler”. Uluslararası Ayasofya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 24-25 Eylül 2020, s.339, 343, 344.
[2] Ekim, a.g.e., s.348-349.